Ferneamde Wiardas

Sjoerd Pijbes Wiarda wie de fyftjinde steat fan Fryslân. Hy wenne op Wiarda-state yn Goutum. Hy wie de lêste potens dy't oer Oostergo en Westergo hearske. Sjoerd wie de lieder yn 'e striid tsjin' e greve fan Hollân. Yn 1398 wie hy lid fan it ferdrach mei Willem van Beijeren, greve fan Hollân. Yn 1400 focht hy as Schieringer yn 'e slach by Dokkum.

1398 - Yn dit jier wiene de Fetkeapers bûnsgenoaten fan 'e Nederlânske greve Albrecht, dy't yn 1396 Fryslân oerfallen hiene. De lieders Gerrit van Cammingha en Feye van Heemstra waarden ferhierd mei respektivelik Ljouwert en Leppa en de helte fan Dongeradiel. It jier dêrop foelen de Skieringers oan, ûnder lieding fan Sjoerd Wiarda út Goutum foar Oostergo en Haring Harinxma thoe Heeg foar Westergo.

1398 - Doe't hartoch Albrecht fan Beieren bloedige wraak naam hat op in eardere ôffal fan 'e Friezen, en hoewol hy net kontrôle liket oer heule Fryslân, mar dochs de Súdwesthoeke, is Ziwaert Wyaert ûnder de Fat Buyers, dy't Albrecht akseptearje en earje as hear fan Fryslân

De beleanning fan 'e Fat Buyers foar de gearwurking dy't se de hartoch hawwe jûn, is net fertrage. Sa wurdt Syvaert Wyaerda (Sjoerd Wiarda) op 8 april 1399 ferhierd mei "dat ambocht hearsketkap en de deistige elikse fan Wardum mit sinen besittingen" oan 'e lege jurisdiksje oer wierskynlik Wurdum yn Ljouwerteradiel, dy't ten suden fan Goutum leit.

Ut Skierings-Frysk eachpunt is Sjoerd Wiarda in lelike kollaborateur yn dizze tiden, oerjout it lân oan 'e Nederlânske fijân; yn 'e tuskentiid moat it wurde yn gedachten dat de Skieringen no alliearden fine yn' e piratengroep fan 'e Likedelers!

Dizze frede gong as folget: De Friezen moasten Willem van Oosterwoud har lân liene en kamen dêrnei offisjeel by de Fetkeapers oan. Sûnt de posysje fan greve Albrecht yn 'e winter fan 1399 oant 1400 sterk waard ferswakke, brûkte hy syn eardere fijannen, de Schieringer Likedelers (piraten), en joech se amnestie. In oantal eallju, wêrûnder Siurt Wiarda, gongen oer nei de Skieringers.

1400 - Wiarda focht wierskynlik tegearre as Schieringer yn 'e Slach by Dokkum en de Cammingha Stins. Nei't de Friezen de Hollanners efterfolgen en nei de dea fan Albrecht van Beijeren, waarden Wiarda en Haring Harixma ("Mannen fan hege Gaven en Deugden") yn 1403/1404 beneamd ta Potestates (leger fan oanhingers) fan Fryslân.

Dit wie in kantoar dat de eigner in skoft mei grutte macht hie en waard troch de Friezen opdroegen oan in persoan om yn urgent gefaar te soargjen foar de belangen fan it lân.

Boarnen:

It bekendste lid fan 'e midsieuske Wiarda-famylje hat sûnder mis Tzomme Wyarda (Tsjomme Wiarda) west. Hy wie de soan fan Oene Wyarda, dy't neamd wurdt as Grietman fan Ljouwerteradiel yn 1428 en 1438 en sels ferskynt foar it earst yn in transportakte fan 20 desimber 1449 (Sipma I 67 n ° 108). Yn 1451 en 1457 fungearre hy as ko-arbitrator yn skeel tusken respektivelik twa groepen eallju, wêrfan ien ien by de stêd Ljouwert kaam en it foargeande en kleaster fan Bergum ca de geastliken en ynwenners fan Tietjerk en op 7 oktober 1456 wie hy ien fan 'e Fryske omjouwers yn Gouda mei hartoch Philips fan Boergonje, dy't doe drigen Fryslân oan te fallen. Yn 1465 slute hy in vidimus mei en op 9 desimber 1466 waard syn namme neamd yn in ferbûnbriefke tusken dielen en stêden fan Westergo. Uteinlik, yn 1470, fertsjinwurdigen hy en oare ôffurdigen de Friezen opnij by hartoch Karel de Fette - yn Enkhuzen. De Genealogia Ayttana, in oersicht fan Viglius fan Ayttas bloedfamylje, neamt him (oerset) ien dy't yn syn tiid in man wie mei in soad ynfloed en autoriteit ("vir magnae potentiae et autoritatis"). Neffens deselde boarne ferstoar hy yn 1473 en syn frou At Bonninga yn 1471 erfen de Emingas syn guod by Goutum en elders en waarden se beide begroeven yn it Franciskanyske kleaster Galilea ten easten fan de (Dokkumer) Ie bûten Ljouwert, dy't letter de grêven foar feiligens waard oerbrocht binnen de oanlis fan Ljouwert. Viglius, dy't foarôf in pear rigels hie neamd dat de Bonningas besibbe wiene oan Feicko Sickinga, waans skoansuster Renicus (Rienk) Bokema it Thabor-kleaster by Snits oprjochte hie, is stil oer de oarsprong fan it Galilea-kleaster, dat letter skriuwt yn 'e fuotstappen fan Winsemius (ed. 1622, s. 285) waard nei alle gedachten oprjochte troch Tzomme. Eekhoff hie him sels it kleaster fûn op Groendijk bûten Snits yn 1462 foar de Franciskaner tertariërs, in feit dat waard ynsteld troch Worp van Thabor op 1463 sûnder namme fan de oprjochter. Ik lit ek de ferklearring fan Eekhoff foar him namen en ferwize om de krekte redenen fan wat der bard wie mei de Ljouwerter kleasters nei it ûndersyk fan P. Beda Verbeek, publisearre yn 1951, wêr't Wyarda en syn frou as oprjochters ek waarden skrokken. Twa donaasjes kinne lykwols wis oan syn namme makke wurde. It niisneamde dokumint út 1449, in ferfiersakte foar himsels fanút it lângoed Smeyngha yn Birstens (Birstum nei it noarden fan Akkrum, Utingeradeel) is bewarre bleaun mei de oarkonden fan it Franciscan Tertiary Monastery yn Aalsum (yn it noarden fan Dokkum), oan wa't hy it skonken hat. Doe't dat lêste plakfûn, wurdt it net rapporteare. Mooglik is de searje goed bewarre ûntslach en ûntslach fan dizze en de byhearrende Amkema-boarne, wêrfan de âldste fan 3 maart 1464 (Sipma 1/109 n ° 171) dêroan ferbûn. Sûnt de susters fan Aalsum sels wurde allinich neamd yn in akte fan ôfskie, dy't Tzommes-neef Tzallinck Pibazoen Wierda op 22 septimber 1474, ek yn 'e namme fan syn broer Doecke, net liket te wêzen yn besit fan oant it ferstjerren fan Tzomme. binne rekke. De oare, ek sûnder twifel, donaasje fûn plak op 28 febrewaris 1472. Neidat hy op 26 juli 1471 testamint fan immen út Oosterwierum-lân oerbrocht nei it Holy Sacraments Guild yn Ljouwert, dy't waard beskuldige fan it fersoargjen fan 'e earme fan' e sittende hûs, skonk hy no it guod fan it Syurdisme oan Lekkum oan dit broederskip. De neilittenskip waard lykwols fertrage mei de betelling fan in oantal legacies, yn it foarste plak oan de Barefoot Brothers, oftewol de Franciscan Obser vanten yn Galilea, dy't twa Ryn gûne per jier krige foar in sielferlies op freed foar Sint Michaelsdei foar syn frou (as dat har ferstjerren yn 1471 kin wêze ynsteld op 27 septimber), nei't syn eigen dea ferdûbele foar in lykweardich doel mei itselde bedrach. Njonken de earmen yn Goutum en it Genaert-kleaster (Genezareth ûnder Hallum fan 'e Cisterciënzer froulju), waarden de Franciskaner tertiaaren fan Fiswerd by Ljouwert ek betocht op betingst dat de lêste de strangere libbensregels soene oannimme. Tzomme blykt goed ynformearre te wêzen oer de doetiidske relaasjes en problemen mei de Franciskaners. Hy omseech it ferbod op it omgean mei jild by de Observanten, dy't Galilea bewenne, troch te bepalen dat de (2 x 2) Rynske gûne yn iten en drinken moatte wurde betelle. De H. It Sacraments Gilde waard ek yn 1478 beskuldige fan 'e soarch fan it doe oprjochte Sint Jabik. gasthûs, wêrmei't it yn 'e folgjende ieu (foar 1534) oerbrocht waard nei it âlde Sint Anthony gasthús yn Ljouwert. Doe't dit yn 1865 de pleatsingsopsje foar âlderein fergrutte troch de stifting fan in twadde gebou besteande út in haadgebou en fjouwer loodrjochte wjukken, As it fersoarging de lêste soe wurde neamd nei eardere weldoeners fan it gasthûs en om't dy fan it Hillich Sakramintsgilde ek waarden sjoen as weldoeners fan "Sint Antoon" troch de neamde oergongen, krige de fjirde en meast eastlike fleugel de namme Wiarda-wjuk. De krúsfleugels hawwe de nammen en wapens fan histoaryske weldieders: Burmania, Minnema, Auckema en Wiarda. Dizze ôfdieling, altyd beset troch manlju, waard yn 'e kontekst fan modernisearring yn' e jierren 1965-1967 folslein fernijd. It earste jier waarden de boppekeamers yn 'e "Wiardaflat" foltôge, yn 1966 folge de Wiarda-wjuk mei de neistlizzende servicekeamers, oan' e ein wêrfan in folslein nije hal boud waard en yn 1967 waard it kompleks útwreide mei in nije prachtige rekreaasjekeamer. . Yn 2020 kinne jo dit prachtige kompleks noch bewûnderje

Boarnen:

Onze kennis oer hem is fragmintarysk. Hy libbe tenslotte yn in onbepaalde tiid de him foarsein wie syn leauwen út syn foarâlderlik hûs dreef. Yn zulke turbulente tijden is hy in gebrek oan dokumintaasje. Wy wedzje ek netten op hoe hy út sach is. Wolle jo dat wy noch hyltyd gjin ôfbyldings hawwe fan 'e sône fan Bucho, de kanselier Dothias Wiarda, moat neffens de saakkundigen dy't eartiids oan him hawwe opnommen foto in latere Bucho Wiarda. Dit is om't d'r neat spesjaal is oer it boortejaar kontroversjeel wat. Hy is in manuskript út it begjin fan 'e 18e ieu mei betrekking tot de genealogyën fan in oantal Eastfryske famyljes, wêrby't it manuskriptrapportert ûnder "Korte Genealogie der Wiarda" dat Bucho berne is berne 1536 is. Neffens de famyljetabellen út Knyphausens, wat Bucho Wiarda berne waard yn 1530. It jier 1532, dat histoarisus Tileman Dothias Wiarda op basis fan âlde famyljepapieren in heul gefallen hat, is waar skynber mear korrekt. Zijn vaderlijke afkomst is net kontroversjeel. De Haan Hettema ûndersocht dizze fraach om te ferliezen, mar dat woe net om't Tileman D. Wiarda in Dothias yn syn genealogy oanjûn hie as de vader fan Bucho. Dit bleek letter in fout om te wêzen, wolle manlju kwam oant de konklúzje dat Bucho de onwettige zoon fan 'e pryster Doytse Wiarda wie. Ze skrieme: "Tekenje jo eigen Doytse, oan in wyn dy't in Bucho kin toeknow". Tileman Dothias Wiarda wie net op 'e hichte fan' e genealogy skreaun troch Viglius van Aytta sels, dat is printe yn it boek fan Hoynck fan Papendrecht "Vita Viglii ab Aytta".

Neffens dit boek en mei de kennis fan de hjoeddeistige, leken de âlders fan Bucho Wiarda Boko Wiarda en Rema Tyepma te wêzen, lykas wiidferspraat troch Hans fan Wiarda yn it Duitse Geslachtsboek. Deze Boko wie de soan fan Dothias Wiarda, stierf yn Barrahuis yn 1498, en fan Minthia van Aytta. It wurd ek oanjûn troch de nammen de Bucho Wiarda oan syn sônes joech: Onnius (fernoemd nei de broer fan Dothias die stierf yn 1498), Dothias (nei Dothias stierf yn 1498) en Viglius (nei de neef fan Minthia van Aytta, Viglius van Aytta). De Bucho hat in healbroer west fan Jorrit Bock Wiarda, de see-keren binne net sa noflik as de eigenaar fan Tjerksma State. Bucho Wiarda studeerde yn Grins (nei Joannes Huninga Oostwoldanus, oratio funebris Grins 1616). Yn dizze oratio waard Bucho útdrukt neamd mei syn sannen Dothias (de latere kanselier) en Ennius (de latere heechlearaar juris Dr. Onnius Wiarda). Neffens de famyljebladen beskriuwt Bucho Wiarda himsels as in lisinsje fan rjochten foar brieven en ynsendingen, wylst Aggäus Albada yn syn brieven fan Gabbema oer Magister Bucho Wiarda spreekt. Hij trouwde met Aalke Hoitets, goddeleas fan lantet Hoitets, burgemeester fan Boalsert. Hy bekeerde har al betiid nei it gereformearre leauwen, wylst sy syn famyljeleden oan it katolike leauwen wiene. Toen hertog Alba dreigde binnen te vallen yn Nederlân, in soad reeformeerden hawwe redding yn East-Fryslân en bemuoien stêden. Alleen yn 1567 woe dit gean om rom 350 huishoudens (sjoch: de Vrije Fries V. p. 403). Gabbema publisearre in yllustratyf rapport yn "Verhael van Leeuwarden" p. 494: "Dizze krielde de Eems en Weser Strooms fan Schepen, gestmot fol banen Vlugtlingen, na na Emden en Bremen, dêr de gezuiverde Godsdienst bloeide, en zy in vort mogden leven". Under de vluchtelingenfamilies fine wy ​​de nammen fan âlde Friese slachte, lykas de Wingene, de Pollere, Haringa, ensfh., Dy't bloeiende fjildslaggen yn East-Fryslân stole, wêr wichtige manlju en froulju oanhâlden. Heinrich von Wiarda beskriuwt yn syn oantekeningen de grutte skilderij yn it Aurich-hûs fan de histoaryske Tileman Dothias Wiarda "Extract of the de Pottere family". It teken is makke fan door de Nederlandse teken Ruisdale en is ôfbylde yn "De Groenevelds" yn 1958. It teken komt yn relaasje ta Tileman Dothias troch it huwelijk mei syn frou, Teelke Susanna de Pottere, in wickter fan Helene Maria van Wingene. Op 'e skilderij sjoch jo de flechtkoets mei de wapens fan de Pottere. Net as de Pottere hienen ek de oare famyljes, waaronder die van de Bucho Wiarda, grutte vermogens opgebouwd. Dêrom wie hy yn steat om syn trije sônes te laten studearjen en se ek op langere tiid te stimulearjen om te gean. In registraasje yn Marburg út 1579 toont oan dat Bucho Wiarda, de Frisius Licentiatus juris wie, waarschijnlijk yn Marburg wie de teelating fan syn sône Dothias oan 'e universiteit. Manlju kinne aannemen dat Bucho, foardat hy Nederlân ferlern hat, syn lân oan syn famyljeleden hat oerdreaun. De wurdt stipe troch in brief fan de Vries fan it Ryksargyf yn Ljouwert "Yn 1585 skreau wy dat Pybe Aedesz. Wyaerda en Cathryn Kempodr. 300, - goudguldens skuldich te wêzen oan de hear Bucho Wyaerda. Jo hawwe in tredde krigen fan in boerderij ûnder Boalsert. Hebben se stoarn út it erfgoed fan syn frou, ôfkomstich út Boalsert koken fan Bucho by syn fertrek nei Dútslân,? "

Mar wat binne al de opgeslagen waittingen yn in oare situaasje! It lot fan emigranten is hurd, Scheiding fan famyljeleden en freonen, onthechting fan it thúslân, dit alles wurdt beskreaun yn bewaard gebleven brieven. Yn in brief fan 8 oktober 1584 betanket Bucho Wiarda "goeden vrunt" Ackema foar de geruststellende dy't skreau yn "deze bedroofte starvenstijd". Bucho Wiarda bliuwt oanfrege yn Bremen. It spreekt foar syn reputaasje dat hy al snel wichtige manlju leerde, lykas de graaf Holsteinraad en de behearder fan 'e kathedraal Dr. jur. Tileman Zernemann, dy't yn 1594 de schoonvader wurdt fan syn sône Dothias, de latere kanselier fan East-Fryslân. De korrespondinsje fan 'e ferneamde juridyske lege Aggäus fan Albada en it raadslid Rembertus Ackema hielp him ek minne tiid ferduld. In brief fan de Albada aan Ackema op 25 septimber 1583, printe doar Gabbema p. 767, lit sjen dat Aggäus fan Albada de soan fan Bucho Wiarda aannam wie syn famylje fanwege famylje famylje en om freonskapsredenen (al of net amicitiam en affinitatem). It gie hjir fan Ennius Wiarda (ek wol Onnius neamdd). De ferbining tusken Albada en Ennius Wiarda duorre net lang om't Albada stierf yn augustus 1584. Ennius wurdt heechlearaar juris yn Erfurt yn 1585 reid op 22-jierrige leeftiid.

Bucho's frou Aalke lijkt har oan om oan it libben fan in flechtling oan te kinnen. Zij moat in soarchsinnige frou en mem binne geweest. It wurd is opnommen yn 'e toan waarmee Bucho-spreekt yn syn brieven oer syn "huys frou". It echte pear hie 4 sônes en 2 wickers. Alle sônes hawwe respekteerde posysjes opbrocht yn it leven-gebiet. Van bijzonder is oandacht foar de studio fan Dothias Wiarda, van wie de Duitse Wiarda van vandaag binne fan frijwat strang komôf. De dochter Regina wie echt van der Dr. Arnold Creisser, wurksum by de raad fan Brunswick en Nassau, de dochter Fouka trouwde mei widdouder Schmidt út Grins. Bucho Wiarda bollen yn 1595. Bremen wurdt beskôge as it plak fan overlijden. Mar dit is waarberjochtich waar, om't d'r mear leauwenswearde ynformaasje is oer wy as hy stiif op 'e doar hie in siedde aristokratyske keppel fan Bingum (Rheiderlân) wêr't hy winne soe. Deze Heerd”, ek wol Veste Bingum neamd, wat wie net it Eigenendom fan Wiarda tsien tijde fan de histoaryske Tileman Dothias Wiarda (1746-1826) en waard letter ferfeed oan de Freiherr fan Rheden, in lytse bestelwagen troch Gerhard Bucho Wiarda. Wy kinne sike aannemen byna dwaan dy't syn lêste dagen binne fan syn direkte vaderlânske doarren, mar lokkich noch altyd yn it Friese lân en dêr tefreden binne oer it profesjonele súkses fan syn sônes en skoansoanen. Zes jaar letter stierf syn frou yn Emden, waar ze woonde met haarzoon Dothias Wiarda, de toen advokaat wie fan 'e stêd Emden,.

Boarnen:

Dothias Wiarda wie fan 1611 kânselier yn East-Fryslân.

Wiarda studearre oan 'e Universiteit fan Basel, wêr't hy yn 1592 syn doktoraat yn' e rjochten behelle. Yn 1595 waard hy de earste syndika (soarte fan in advokaat as pensjonearder) fan 'e stêd Emden tidens de revolúsje tsjin greve Enno III (1595 doe't de herfoarme de macht oernommen ). Op 29 septimber 1601 gie hy oer nei de kant fan greve Enno III en waard er riedslid. Johannes Althusius folge him op as syndika fan 'e stêd Emden. Yn 1611 waard Wiarda beneamd ta kânselier om Thomas Franzius op te folgjen. Hy wenne yn in appartemint yn it Weinhaus yn Aurich en hie dêr in kantoar oant syn dea yn 1637. Greve Ulrich II beneamde doe Arnold von Bobart (1585–1653) as kânselier fan East-Fryslân yn 1637.

(* 1565 yn West-Lauwer Fryslân; † 20 febrewaris 1637 yn Sandhorst) wie kânselier (haad fan regearing) yn East-Fryslân fanôf 1611)

Boarnen:

Tileman fan Tilemann Dothias Wiarda wie in Eastfryske histoarikus en earste sekretaris fan it Eastfryske Lânskip (in bestjoersorgaan besteande út 'e provinsjes Leer, Wittmund, Aurich en de stêd Emden; de Eastfryske wyk ).

Hy komt út in âlde Westfryske famylje. Syn heit wie Georg Ludwig Wiarda (berne op 26 jannewaris 1711, † 3 maaie 1781), earste lânskipsekretaris. Syn mem wie Anna Elisabeth Loesing (1716-1773). De twa wiene sûnt 1745 troud.

Libben

Koart nei syn berte ferhuze Tileman Dothias Wiarda yn 1749 mei syn âlden nei Aurich. Dêr gie hy nei it Gymnasium Ulricianum. Yn april 1765 studearre hy rjochten oan 'e Universiteit fan Duisburg. Yn septimber 1766 ferhuze hy nei de Universiteit fan Halle. Yn 1768 kaam hy werom nei Aurich en waard er auscultator (staazje) mei it Eastfryske regear. Hy waard doe advokaat by de stêd en distriktsgerjocht yn maart 1770. Op 1 jannewaris 1781 waard hy beneamd ta deputearre ried fan 'e regearing, mar yn maaie ferhuze hy nei it Eastfryske Lânskip om syn opfolger fan syn heit te wurden. Wiarda hie doe al in goede reputaasje opboud.

1789 - In deputaasje fan fjouwer minsken, wêrûnder Tileman Dothias Wiarda, waard nei Berlyn stjoerd om ferskate wichtige (nasjonale) konflikten op te lossen en waard ûntfongen troch kening Friedrich Wilhelm fan Pruisen. De útdrukkingen fan tank hjirnei litte dúdlik sjen yn hoefier't East-Fryslân tefreden wie mei de útkomst fan 'e ûnderhannelings.

1808 - Op fersyk fan 'e Kening fan Hollân reizge in Eastfryske deputaasje (de deputaasje bestie út leden fan' e regearing, keamer en it Lânskip), ynklusyf Tileman Dothias Wiarda, reizge begjin jannewaris nei de rjochtbank yn Utert. De deputaasje waard trije kear yn it iepenbier (troch publyk) ûntfongen.

Yn 'e jierren dêrnei wie Wiarda tige produktyf op skriuwen en wurke syn wei troch ûntelbere dokuminten en bestannen dy't beskikber wiene foar him. Syn literatuer is net heul spannend, mar heul sekuer en droech. Hy wie lykwols net de iennichste kronykster, de dûmny Johann Dietrich Funk hie earder wurke oan Eastfryske kroniken.

Mei de nederlaach fan Prusen yn 'e slach om Jena en Auerstedt einige de Prusyske perioade yn 1806. East-Fryslân waard yn' t earstoan tafoege oan it Napoleontyske Nederlânske Keninkryk, mar waard doe pleatst ûnder it Earste Frânske Ryk (Ems-Oriental department). Nije wetten kamen mei Napoleon yn en de âlde struktueren waarden ûntbûn. Wiarda waard yn 1808 noch keazen ta haad fan it Lânskip. Doe't personiel nedich wie foar de nije struktueren, besleat hy te registrearjen en waard hy diel fan 'e Frânske bestjoersried. Napoleon waard yn 1813 ferslein en East-Fryslân foel opnij ûnder Prusen. Nei it Kongres fan Wenen yn 1815 gie it troch nei it Keninkryk Hannover. Hjirmei waard de lânskipsstruktuer wer jildich en waard Wiarda restaurearre as de earste sekretaris fan it Lânskip, dat hy bleau oant syn dea. Hy woe syn ûnderfinings opskriuwe yn oare boeken oer Eastfryske skiednis en besocht safolle mooglik te publisearjen. Hy skreau nei âlderdom en stoar op 7 maart 1826.

De skriuwer

As de sekretaris fan in ynstelling sa âld as it Eastfryske Lânskip en as advokaat yn in lân mei in âlde jurisdiksje (in jurisdiksje dy't oars wie as de Prusyske wetten). In jurisdiksje dy't sels yn it Aldfrysk skreaun wie, doedestiids in taal dy't net mear spriek, wie it wierskynlik fanwegen dizze omjouwing dat Wiarda de ympuls krige om de Eastfryske skiednis op te skriuwen.

Syn earste boek wie Von den Landtagen der Friesen yn de mittlern Zeiten bey Upstalsboom, ferskynd yn 1777. Dat hy in boek skreau oer de Aldfryske taal is yn syn kontekst maklik te begripen. Syn wichtichste wurk is sûnder twifel De Eastfryske skiednis yn njoggen dielen (letter útwreide). De betsjutting dêrfan kin allinich fergelike wurde mei it wurk fan Ubbo Emmius (1547–1625). Syn wurk waard mei safolle applaus ûntfongen dat de provinsjes twongen fielden om in som jild oan Wiarda te donearjen foar syn wurk, Wiarda wegere doe (wierskynlik syn ûnôfhinklikens te behâlden).

Hy wie lid fan in oantal wittenskiplike ferienings fan syn tiid:

1778 Pro excolendo iure patrio (Grinslân)

1808 Keninklike Nederlânske Akademy foar Wittenskippen (Amsterdam)

1817 Akademy fan Wittenskippen yn Göttingen [3]

Yn 1817 takende de Fakulteit Rjochten fan 'e Universiteit fan Kiel him in earedoktoraat yn' e wet.

Wurkje

1777, Von den Landtagen der Friesen yn de mittlern Zeiten bey Upstalsboom

1784, Geschichte der ausgestorbenen alten friesischen of sächsischen Sprache

1786, Altfrysk Wörterbuch

1800, Ueber deutsche Vornamen und Geschlechtsnamen

1800, Stammtafeln einiger ostfriesischen Hauptlinge, zur Erläuterung der Geschichte

1805, Asega-Buch: in altfries Gesetzbuch der Rüstringer isches

1808, Geschichte und Auslegung des Salischen Gesetzes und der Malbergischen Glossen

1820, Willküren der Brockmänner, eines freyen friesischen Volkes

Fragminten út 'e skiednis en topografy fan' e stêd Aurich oant 1813, gearstald út syn neilittenskip en syn publisearre dielen oer de Eastfryske skiednis:

Oant 1441, diel 1, (1791)

1441-1540, diel 2, (1792)

1540-1611, diel 3, (1793)

1611-1648, diel 4, (1794)

1648 - 1668, diel 5, (1795)

1668-1714, diel 6, (1796)

1714 - 1734, diel 7, (1797)

1734 - 1758, diel 8, (1798)

1758 - 1786, diel 9, (1798)

Oanhingsel (1818)

Ek foar in part beskreaun mei folume 10, folume 11, folume 12:

1817, lêste Eastfryske skiednis 1786-1806

1817, lêste Eastfryske skiednis 1806-1813

Boarnen:

Adam Forster waard berne Carl August Wiarda circa 1850 yn in Prusyske famylje, mei bûtenpleatsen yn East-Prusen. Hy groeide op yn Emden, wêr't syn advokaat-heit in rjochter en senator wie. Nei oanlieding fan tradysje waard de jonge Carl nei Militêre Skoalle stjoerd, studearre medisinen, waard hy offisier yn 'e Pruisyske garde-elite, en wûn it Izeren Krús, Earste Klasse, yn' e Frans-Prusyske Oarloch. Mar hy waard siik fan 'e slachting en ferneatiging dy't er tsjûge wie, en fertriet fan' e pathetyske plicht fan flechtlingen, foaral tidens de ynvaazje fan Parys. Flak letter joech hy syn opdracht ôf en emigrearre nei Súd-Afrika.

Hy hie in talint foar figueren en kaam yn bedriuw yn 'e Kaap Provinsje. Hjir waard hy oanlutsen ta in oare soart figuer en troud mei de dochter fan 'e earste boargemaster fan Port Elizabeth, prachtige 19-jierrige Mary Emma Smith. Nei de fersteuring fan 'e Earste Boereoarloch besefte hy dat hy in better en stabiler libben koe meitsje foar syn famylje yn Austraalje.

Marion en har trije bern efterlitten oant hy him koe fêstigje, sylde op 'e Cutty Sark, en in rûte besleat syn Dútske namme te feroarjen yn Adam Forster, om in mear akseptabele identiteit te meitsjen yn' e Britske koloanje. Doe't hy yn 't earstoan yn Sydney oankaam, die hy it dreech, hy sliepte ûnder kranten yn it Domein oant hy wer kânsen fûn.

Yn 1897 waard hy beneamd ta griffier fan 'e Pharma Board, in amt foar har 23 jier oant syn pensjoen. Ek hy wie in steande lid fan 'e farmaseutyske feriening, naam hy in aktyf diel oan ynfiering fan nije feiligensmaatregels foar gifstoffen en medisinen, ynklusyf rêchflessen dy't warskôgen elkenien dy't yn it tsjuster foar har groeide dat de ynhâld potinsjeel gefaarlik wie. Floeiend yn sân talen wie hy in stiftingslid fan 'e Sydney German Club, mar allinich waard yn it hûs Ingelsk sprutsen en hy waard in naturalisearre Australiër. De tradysje fan it fersieren fan 'e krystbeam foar de bern mei peperkoek wurdt lykwols spesjaal krigen út Dútslân.

Adam Forster wie in ûnderskiedend man mei in fyn streamende snor, en syn sêfte, hoflike aard, jeugdlike entûsjasme, lokkige disposysje en yntelliginsje makken him in protte freonen. Se omfette Billy Hughes, lettere minister-presidint; Ernest Wunderlich, fabrikant fan tegels en stampte metalen plafonds; en it wichtichste de natuerkundige en pionierbeskermers David George Stead, heit fan 'e romanskriuwer Christina Stead.

David Stead, mei-oprjochter fan 'e Wild Life Preservation Society yn 1909, koe jonge Australiërs opliede en har leafde foar natuer oanmoedigje. Hy seach de needsaak foar in hânboek fan Australyske wylde blommen en stelde oan George Robertson of Angus en Robertson oan dat Adam Forster de ideale yllustrator soe wêze.

Forster erfde artistyk talint fan syn heit, in foltôge portretskilder. Mar it wie syn belangstelling foar de flora fan syn adoptearre lân, sa oars as dy fan Jeropa en Súd-Afrika, wat late him ta dat talent te ûntwikkeljen. Hy stelde himsels it doel om tûzen Australyske wylde blommen ôf te byldzjen yn al har ferskaat en skientme, en wurke assiduous yn syn frije tiid om syn doel te berikken. Reizen mei tram en trein yn 't wykein, begelaat troch syn frou as ien fan syn dochters, rûnen op syk nei eksimplaren fan Ashfield nei de Botanic Gardens, Dee Why en oare gebieten fan Sydney wêr't it bosk al lang is ferwidere, en fierder fuort nei Goulburn en de Shoalhaven. De fynere blommen wurde op it plak skildere. Oaren naam hy mei him thús.

Hy wie lid fan 'e Nij-Súd-Wales Naturalists' Society en sa't soms syn wurk yn Sydney eksposearre, ferspraat hy syn feardigens en botanyske krektens. Al gau stjoerden natuerkundigen fan sa fier fuort as West-Austraalje eksimplaren, elke stim sekuer ynbêde yn in heale ierappel en ynpakke yn fochtige katoenen wol. Forster akseptearre de opdracht fan George Robertson om in tekst te illustrearjen skreaun troch Edwin Cheel, steatsbotanist fan Nij-Súd-Wales, en levere miniatuer skilderijen kopieare fan syn gruttere wurken oan Angus en Robertson yn partijen. Fuort nei it foltôgjen fan 248 ôfbyldings foar it boek yn 1928, krige hy in massale hertoanfal en stoar. Likernôch deselde tiid ferstoar George Robertson ek en it projekt waard ôfskaft.

Hast 10 jier letter ûntduts George Ferguson, pakesizzer fan Robertson, de blokken en it manuskript yn 'e bedriuwsterreom. Hy wie ek hertstochtlik oer publisearjen fan Australysk materiaal, en rieplachte Stead. Stead doe wie yn in lange termyn relaasje mei learaar en miljeu-advokaat Thistle Harris en erkende har kennis en saakkundigens djip as botanikus. Hy ried oan dat Angus en Robertson de miening fan it materiaal soene sykje.

Harris tocht dat de tekst te akademysk wie foar de algemiene lêzer, dy't minder technyske ynformaasje nedich hie. Se stimde yn om mear lêsfreonlike notysjes te skriuwen, mar besleat letter dat studinten wat ekstra nedich wiene, en kompilearren in wiidweidige botanyske kaai. Alles foar de mislike som as £ 15. Neffens har biograaf, Joan Webb, hie Harris it ferbale oanbod misheard en tocht se £ 50 te akseptearjen! De fergoeding betelle oan Forster is net bekend.

Mar mear problemen wachte. Lykas Ellis Rowan en oare blommeskilders, hie Forster inkele eksimplaren ôfbylde tsjin in kleurde eftergrûn om se better sjen te litten. Wylst de útjouwer in botanyske regeling woe, en Harris ien derfan hie taret, wie dit net foar printsjefoarm mooglik. Dat de yllustraasjes en de byhearrende tekst moasten wurde reorganisearre om se te groepearjen neffens eftergrûnen, dy't yn estetyske noflike siden, mar net de winske botanyske folchoarder. Sels fia lettere edysjes doe't ôfdruktechniken de eftergrûnen koenen blokkerje, stie de orizjinele regeling. Forster hie 918 skilderijen foltôge op it momint fan syn dea. De measten waarden fral lutsen út planten groeien oan 'e eastkust, wêrûnder guon fan' e meast bekende en leafste blommen fan Austraalje, lykas gouden wattle, it nasjonale embleem, en de knappe waratah, it steatsembleem fan Nij-Súd-Wales. Mar oare steatsemblems, lykas de opfallende kangaroopa en briljante Sturt woestynerwyt, wiene ek ûnder syn ûnderwerpen, lykas ek folle minder bekende en skruten soarten allinich opmurken troch skerpe waarnimmers. Syn ôfbyldings binne prachtich, mei soarchfâldich akkuraat en elegant gearstald. Neffens syn bernsbern, Danise Johnson, kamen botanisten somtiden om te sjen hoe't hy wurke en syn libbensweardige akwarellen bewûnderet. Ien kear doe't hy de keamer wie ferliet, kaam hy werom om ien fan har te finen en besocht de blom mei syn fingernagel fan it papier op te heffen, mei de vermoede dat it op 'e druk set wie.

Adam Forster libbe net om syn wurk yn druk te sjen. Mar yn Wild Flowers of Australia betelle Thistle Harris in waarm en goed fertsjinne earbetoan oan syn passy.

'Yn syn entûsjasme naam hy ûneinige pinen om syn samling sa breed mooglik te meitsjen, en makke dêrom in protte in lange en lestige bush trek. Ik herinner my him, yn syn lettere jierren, as in virile en aktyf as skoaljonge, rôljend oer rotsige delslachten, syn paad troch dichte krûm drukke, milen rinne sûnder skynbere wurgens. En syn grutte freugde doe't einlings nije of lang socht plant waard ûntdutsen. Mei ûneinige soarch soe de skat wurde bewarre foar ferfier; of, as it te fragyl wie, dan soe hy sitte, mei net folle each foar syn persoanlike komfort, en it skilderij op it plak meitsje, fol mei de wille of de plant wer op syn papier bringe te bloeien".

Der wie in soad belangstelling foar it krijen fan Forster's magnum opus, en de Dútske regearing joech him in grutte som foar de kolleksje. Mar it wie de ekspresje fan Forster dat it Austraalje net ferlitte soe. Yn 1949 respekteare syn famylje syn winsk om syn skilderijen oan 'e Australyske minsken te jaan en fûnen se in hûs yn' e National Library, Canberra, dy't no it auteursrjocht hat. Tsjintwurdich meitsje se diel út fan 'e rike foto'ssamling fan' e Biblioteek en hawwe se featured yn in grutte tentoanstelling fan botanyske ferkenning en yllustraasje yn Austraalje, neist it wurk fan Ferdinand Bauer en Sydney Parkinson. Se binne reprodusearre op ynpakpapier en kaarten foar elkenien om te genietsjen.

Boarnen:

Edzard von Wiarda en de oprjochting fan 'e famyljeferiening Wiarda

Edzard von Wiarda waard berne op 9 oktober 1900. Nei syn 17 jier studearre oan 'e middelbere skoalle waard hy yn' e Earste Wrâldoarloch opnaam yn it 1e Hannover-ynfanteryregimint. Sûnt hy Frânsk spriek, waard hy brûkt as monteare koerier tusken Dútslân en Frankryk. Nei de oarloch studearre hy elektrotechnyk, in fak dat krekt waard yntrodusearre. Edzard hat syn heule profesjonele libben heul suksesfol west yn enerzjyfoarsjenning.

Fan 1960 ôf ferfolge Edzard it genealogysk wurk mentaal taret troch syn heit Hans. Hy folge de yndividuele tûken en sibben fan 'e famylje yn Nederlân en Dútslân en sammele ûntelbere adressen. Yn 1965 koe hy de earste famyljedei mei Siegfried Wiarda yn Neuenhausen bywenje. Dêr waard de 'Familienverband Wiarda' oprjochte en waard Edzard keazen as de earste foarsitter, dy't hy 24 jier bleau.

In famylje-reuny en regelmjittige gearkomsten fan clan âldsten elke 2 jier, ôfwikseljend yn Hollân en Dútslân, waarden taret en laat troch Edzard. Hy stifte ús oargel, de "Wiarda Nachrichten" en publisearre 14 útjeften sels. Hy skreau mear dan ien genealogyske bydrage foar elke útjefte, wêrtroch hy in wichtige skeakel tusken de famyljeleden oprjochte. De oprjochting en bewurking fan 'e wiidweidige "nammelisten" wie syn wurk, wêrfan wy hjoed noch profitearje!

Yn 1970, op it 600-jierrich jubileum fan 'e famylje (1369-1969), publisearre Siegfried Wiarda in Wiarda-boek (300 pagina's) mei Edzard, mei ferskate genealogyske artikels en yllustraasjes yn it Nederlânsk / Dútsk, dat jierrenlang finansierd waard troch donaasjes.

Op in lytse heuvel yn Goutum stie de Wiardastate fan sawat 1400, wêrfan ús foarâlder, Sjoerd Wiarda, hie wurke. De oerpake fan Edzard, Christian Heinrich Wiarda, besocht Wiarda State yn 1873 mei syn soan Tileman, dy't doe waard ôfbrutsen yn 1882. Edzard hie hjir lang in Wiarda-memorial oanmeitsje wollen. Yn 1980 joech de famyljeferiening de arsjitekt Tido Wiarda út Apeldoorn opdracht om de kuboïde op in stiel te meitsjen. De stele befettet it jier 1369, it jier wêryn Sjoerd Wiarda foar it earst skriftlik waard neamd. De grutte kuboïde yn ljochte stien hat de Wiarda wapenskyld en in ynskripsje yn fjouwer talen: Frysk, Nederlânsk, Dútsk en Ingelsk. It monumint waard eksklusyf finansierd troch donaasjes fan famyljeleden. It monumint waard yn in grutte seremoanje oerlevere oan de gemeente Ljouwert.

Edzard koe de line fan syn foarâlderline fier werom efterfolgje mei grutte portretfoto's. De âldste waarden skildere op hout. In protte fan dizze gongen yn 'e Twadde Wrâldoarloch

Ofbyldings ferlern. De Russen ferwurke de âldste foto's skildere op hout ta brânhout. Tsjintwurdich binne d'r noch 20 foarâlderlike skilderijen yn it besit fan syn pakesizzer Minthia von Wiarda, wêrfan 13 yn it hûs fan syn soan Siurt hongen.

Nei de Twadde Wrâldoarloch moast Edzard syn weromwurk wurkje fan 'e lytste begjin ôf en hie sûnt 1960 lid west fan' e Lions Club en wie tegearre mei syn frou aktyf belutsen by in protte, in protte sosjale projekten, sels doe't beide mear dan 90 jier âld wiene ,

Oant Edzard's dea yn 'e âldens fan 95, skreau hy noch in protte genealogyske wurken foar de famylje.

Skriuwe: Siurt v. Wiarda, 2019

Siegfried Wiarda waard berne Tileman Dothias Siegfried Bucho Wiarda op 10 desimber 1901 yn Jemgum yn East-Fryslân. De beneaming mei trije âlde Wiarda-foarnammen wiisde al yn 'e rjochting wêryn Siegfried letter in soad fan syn tiid soe besteegje. Hy begon in akademyske oplieding dy't hy foltôge as dokter fan natuerwittenskippen (rerum naturalium). Siegfried troude mei Emilie (of sa't se letter waard neamd yn 'e famyljeferiening, muoike Milly) Schirrmacher en hie njoggen bern by har. Yn 'e Twadde Wrâldoarloch wenne de famylje yn Praach (doe Protektoraat Bohemen en Moravië, no Tsjechië) en trageedzje sloech, se ferlearen 2 dochters by in bombardemint op Praach (14 febrewaris 1945[Wikipedia]).

Nei de oarloch sette de famylje har nei wenjen yn Hestrup en dêrnei yn Neuenhaus, greefskip Bentheim. Yn syn wurksume libben wie hy lânboubeliedsadviseur foar de doetiidske regearing (Oberregierungsrat). Siegfried mocht syn "teoretyske" kennis oer feehâlderij yn 'e praktyk bringe as boer yn Hestrup. Benammen fokken hie syn spesjale oandacht, ek nei't er mei pensjoen wie. Hy droech by oan 'e oplieding fan in jonge nije generaasje boeren, en joech se kennis oer oer beoardieling en ynspeksje fan fee; hy hat ek ferskate artikels publisearre yn profesjonele tydskriften oer dizze ûnderwerpen. Hy organisearre ek ekskurzjes foar dizze nije generaasje boeren, ek nei Fryslân. Hy wie ek aktyf yn it Emsland stamboek. Neist syn wurk wie hy belutsen by de wurkgroep famyljestudies fan 'e "Ostfriesische Landschaft", ûndersocht hy famyljeskied en publisearre hy artikels oer de jierboeken fan' e "Heimatverein" fan it greefskip Bentheim. Hy wie ek in aktyf lid fan 'e "Vereinigte Evangelische Mission". Siegfried wie it hert fan 'e mienskip en waard hjirfoar wurdearre.

Yn 1952 dielden Siegfried en Edzard von Wiarda (1900-1996) de winsk om nei de oarloch wer in protte Wiardas te finen, yn Dútslân en Nederlân. Siegfried wie sûnder muoite de famyljeferbiningen te begripen en rapporteare dêre wer en wer oan Edzard yn in heul lyts, heul kreas hânskrift.

It wie ek Siegfried dy't yn 1952 al it earste persoanlike kontakt hie mei Hyltje S. Wiarda yn Nijlân (by Snits, Fryslân), wat úteinlik resultearre yn 'e earste famyljegearkomste yn 1965. Yn it ûnthâld fan in protte yn 'e feriening dy't Siegfried wisten (of Onkel Siegfried sa't hy ek waard neamd) wiene it fral de oantinkens oan syn dielname oan' e Wiarda-famyljedagen. Siegfried wie ek bekend om syn wurklike ynspanningen op it mêd fan famyljûndersyk en ynspirearjen fan de leden fan 'e feriening Wiarda. Siegfried wie bygelyks dejinge dy't yn opdracht fan 'e famyljeferiening it famyljeboek "Wiarda 1369-1969" opmakke (publisearre troch A.J. Osinga N.V. Boalsert yn 1970).

De earste famyljegearkomste waard hâlden op 23 maaie 1965 yn Neuenhaus Dútslân. Op dy famyljedei stie Siegfried by de yngong fan it doetiidske Hotel Sickerman om elkenien persoanlik te begroetsjen mei in stevige hândruk. It wie doe dat de earste kontakten waarden lein tusken de Nederlânske en Dútske Wiardas. De rin fan dy famyljegearkomst waard opnommen yn 'e earste edysje fan' e Wiarda-oankundigingen. D'r wie ek in artikel yn 'e pleatslike krante fan it greefskip Bentheim, dêr't Neuenhaus ta hearde, mei as titel "85 Wiarda's trafen sich in Neuenhaus. Eine alte friesische Familie - 1969 600 jier Jubilaum”. En dêrnei waarden in protte famyljedagen hâlden wêryn Onkel Siegfried en muoike Milly oanwêzich wiene. Siegfried koe dielnimmers oan Wiarda-gearkomsten frijwat ferrasse, om't hy nettsjinsteande it lette oere en nei in lange gearkomste net nei bed woe; hy tocht it frjemd dat hy net wurch koe en hie leaver in drankje en in sigaar. En de oare moarns by it moarnsmiel ferraste hy elkenien, om't hy nachts it rapport fan 'e foarige dei plus in programma opsteld hie wat dy dei noch moat barre. Syn ûnútputlike krêft en entûsjasme wiene karakteristyk foar Siegfried. Siegfried woe alle Wiardas - oeral yn 'e wrâld - byinoar bringe en fan 1965 kaam syn dream út!

Boarnen:

Gerardus Johannes Wiarda (Amsterdam, 4 septimber 1906 - Den Haach, 12 juni 1988) wie in Nederlânske advokaat. Hy spesjalisearre him yn bestjoerlik rjocht. Syn publikaasjes hienen in boargerlik perspektyf en se behannelen de krusing tusken iepenbiere en partikuliere wet. Hy luts ek faak parallellen mei boargerlik rjocht.

Yn 1938 krige Wiarda syn doktoraat cum laude fan professor Paul Scholten oer it proefskrift oer ôfspraken mei regearingen, wêryn hy guon gedachten útfoel dy't letter bydroegen oan 'e ûntwikkeling fan bestjoersrjocht yn Nederlân en ek oan' e ûntwikkeling fan iepenbiere-private gearwurkingsferbannen..

Nei in koarte karriêre as rjochter (wêr't hy ûnder oare in rjochter wie yn strafrjochtlike prosedueres tsjin master-forger Han van Meegeren, dy't hy in falske Vermeer yn syn sel hie skildere), waard hy yn 1948 beneamd ta heechlearaar Bestjoerlik Rjocht oan 'e Universiteit fan Utert . Syn karriêre as professor soe mar in koarte tiid duorje.

Yn 1950, op 'e leeftyd fan 44, waard hy beneamd ta it Supreme Court fan Nederlân wêr't fakatueres nei de Twadde Wrâldoarloch iepen wiene. Tidens syn karriêre by it Supreme Court wie hy aktyf as direkteur, ynklusyf de Custodia Foundation yn Parys (nau besibbe oan it Institut Néerlandais). Hy skreau artikels yn alle soarten libres amicora en juridyske tydskriften. Yn 1962 skreau er bygelyks in essay Trije soarten juridyske útfining, dy't letter - ûnôfhinklik publisearre - tsientallen jierren ta de standertliteratuer fan alle Nederlânske wetstudinten soe hearre.

Gerard Wiarda wie belutsen by de herfoarming fan bestjoerlike gerjochtigheid yn Nederlân. Fan 1973 oant 1976 wie Wiarda presidint fan it Heegh Ried fan Nederlân. Nei syn pensjoen waard hy earst aktyf by it Jeropeesk Hof foar de Rjochten fan de Minske, wêr't hy in oantal jierren de Nederlânske fertsjinwurdiger wie en wêrfan hy oant 1987 presidint soe bliuwe. By syn pensjoen as presidint fan it Jeropeesk Hof foar de Rjochten fan de Minske krige hy it Grutte Krús yn 'e Oarder fan Oranje-Nassau.

Berard yn Dordrecht, de soan fan in rjochter, gie Gerard Wiarda yn 1924 studearje rjochten oan 'e Universiteit fan Amsterdam. Syn broer Jan Wiarda, dy't twa jier jonger wie, folge him yn dat ûndersyk twa jier letter. Yn 1932 troude hy mei Sandra Moltzer (1908 -2009), dochter fan in dûmny fan Remonstrant en ek in advokaat, dy't letter belutsen wie by de ûntwikkeling fan earmoedebestriding en de sosjale beweging. Se hawwe 4 bern.

Yn 1938, ûnder tafersjoch fan professor Paul Scholten, krige Wiarda syn doktoraat cum laude oer in proefskrift Ofspraken mei regearingen, wêryn hy guon gedachten útfoel dy't letter bydroegen oan 'e ûntwikkeling fan bestjoersrjocht yn Nederlân en ek oan' e ûntwikkeling fan publyk-partikuliere gearwurkingsferbannen.

Hy besit sûnt 1961 in lytse pleats yn Woold by Winterswijk. Hy joech opdracht dat gjin fan syn prizen yn syn meilibjen neamd wurde moast.

Boarnen:

"Rjocht is in prachtich ding; dat krûpt op my yn alles wat ik der oer haw lêzen, en it lit noait los ... Adio, bleek en lykas altyd w.g. Heit"

[sluten sin fan in brief fan Jan oan syn soan-advokaat, 19 april 1988]

Hoe soe heit Jan sels [let op it aksintmark, hy wie dol op sokke helptekens, om de tekst de winske klam te jaan) begon syn eigen libben te beskriuwen, útsein it feit dat hy it as folslein hypotetysk soe oardielje autobiografysk oan it papier toevertrouwen….

Wierskynlik net by berte, mar dat fan ien fan syn foarâlden yn 'e tredde, fjirde, fyfde generaasje. En neam de jierren, wenplakken, ûnderwiis, maat en berop. Folsleinens mei fuotnota's nei it fertriet fan 'e lêzer, lykwols: in folslein byld fan it ûnderwerp moast en moat wurde skildere, of it no gie oer famyljesaken fan alle leeftiden - sjoch syn bydragen oan it famyljeboek WIARDA 1369-1969 [a, sjoch epilooch oan 'e ein] - as yn syn talleaze juridyske publikaasjes.

Wês net bang, ik sil my beheine.

Efterôf soe Jan sels dat hawwe applaudeare, tink ik ...

Jan syn bernetiid

Jan Wiarda -IV - waard berne op 5 maart 1909 yn Dordrecht, wêr't syn Heit - Jan III [1870-1946] - doe in rjochter wie. In pear jier letter ferhuze it gesin, besteande út mem Louise Lucks [1876 - 1931] en broer Gerardus Johannes [1906 - 1988], nei Amsterdam, wêr't bruorren Gerard en Jan it Barlaeus Gymnasium bywenne en beide rjochten studeare.

Foar Jan wiist dizze stúdzje op gjin inkelde manier nei in grutte wittenskiplike karriêre, as hy jierren letter skreau:

Myn mûnling kandidaateksamen waard mei tweintich minuten ferlingd [ferlingd eksamen”, dat ik tapast, tinken oan wat der mei my barde hjir yn Grinslân by in pear mûnlinge doktoraaleksamen]: en ik hear noch it iudicium yn myn doktoraal: "De fakulteit hat jo besletten lit it foarbygean."[B]

Sels nei har stúdzje rûn it libben fan 'e bruorren in skoft parallel:

njonken de baan fan Gerards yn in juridyske posysje by de Amsterdamse Belestingautoriteiten en dy fan Jan as assistint foar har beiden - en bewûndere troch beide - learaar prof. dr. Mr. Paul Scholten, se hawwe elk oan har proefskrift wurke ûnder lieding fan har promotor - jo hawwe it riede - Paul Scholten.

Yn myn gedachten sjoch ik de twa bruorren yn har [eks-] studearkeamer yn 'e âlderlik hûs te midden fan boeken, âlde lêzingsnotysjes en oantekeningen mei oantekeningen dy't har fak studearje, ôfwiksele mei reizen nei de universiteitsbibleteek:

Ik haw in protte fertroude folio-edysjes útfierd Cujacius en Donellus…. Mei tram, line 2, thús, Koninginneweg 130 (boppe)… [B]

Yn 1937 behelle Jan syn doktoraat oer it ûnderwerp fan Sesje as oerdracht fan registrearre skulden nei Nederlânske Boargerlike Wet, in boek dat tsientallen jierren waard neamd as Wiarda's Sesje as it wiidweidige wurk oer it ûnderwerp. [B]

Yn 1939 plantet Gerard it sied foar syn belangstelling foar de juridyske aspekten fan 'e privee en publike relaasje tusken regearing en boarger, dy't hy altyd demonstrearje soe yn syn publikaasjes en wurkje mei it proefskrift Ofspraken mei oerheidsorganen. [D]

Hy rjochte letter it lettere konsept, dat ferneamd is yn mear dan allinich juridyske sirkels, Algemiene prinsipes fan goed bestjoer.

Jan bleau doe heechlearaar oan 'e Ryksuniversiteit Grins fan 1946 oant 1979 yn syn heule wurksume libben. Hy hat sels altyd it wenstige adres fan professor foarkommen en hy studinten en oaren ûntmoedige him op dizze manier oan te sprekken.

Nei in oantal funksjes yn 'e rjochterlike macht en in heechlearaarskip yn Utert, waard Gerard lid en letter presidint fan it Supreme Court en presidint fan it European Court of Human Rights yn Straatsburch. [E]

Yn 1940 troude Jan mei Lucie ter Braak, nei in lange ferlovingsperioade. Hie er bang om har te freegjen? Wie hy net wis fan syn saak? Hielendal net!

mem ferstoar yn 1931. In heal jier letter troude syn broer mei Alexandra Moltzer en Gerard ferliet it âlderlik hûs yn Amsterdam, wêr't Gerard en Jan ek yn har studintetiid hienen wenne. Beide hâlde fan har mem.

Jan, doe 22, koe net tinke oan syn heit allinich yn it grutte hûs te litten. Leafde moast stadiger… ..

In protte jierren letter fertelde Heit hoefolle fertriet hy by mem's dea west hie, mar dat hy him dêr folslein mei fermoedsoene hie en feitlik bliid wie dat syn mem, as Dútser, de ferskrikkingen fan it nazisme yn al syn uteringen net hie moasten.

Gerard en Sandra krigen fjouwer bern: Louise [1933], Clara [Claar, foar har omke Jan, 1934] Elise [1937] en Just [1944]

Jan en Lucie waarden segene mei fjouwer soannen: Jan [1941-1993], Willem [1943], Gerard [1944] en Sjoerd [1947].

Fierder famyljedetails oer dizze twa generaasjes is te finen yn it grutte Wiarda-boek, s. 282/283, nr. XVIh en XVIj, en dat fan 'e bern en bernsbern yn' e Wiarda-boekjes, Tak / Sippe 7/05 - 7 / 21b.

Famyljelibben

Wiarda-famyljelibben wie ynearsten heul dúdlik: twa bruorren mei froulju en har twa fjouwer bern. Wiene der oare Wiarda's? Net dat wy wisten….

Mei heidag yn it uterste noarden wrung Gerard syn lange lichem yn in echte Citroën 2CV om Grinsfakânsje by te wenjen.

Jan swarde by de trein gewoan om't hy noch noait leard hie in auto te riden.

Foar mem Lucie wie dit beheind ta it nimmen fan rydlessen yn har jeugd yn Eibergen, wêr't se it rydbewiis krige neidat se it slagge wie om sûnder herbergen rûn de herfoarme tsjerke tsjinoer har âlderlik hûs te riden. Dêrnei draaide se it tsjil noait wer ...

Dit hûs oan de Groote Straat wie de reguliere fekânsjebestimming foar de Grinzer famylje by Peaske en yn 'e simmerfakânsje.

Yn syn âlde dagen hie heit it litten glide dat dy twa wiken altyd it meast spannende fan it jier foar him wiene, bang dat de fjouwer-yn-hân soannen fan pjut oant adolesinte leeftyd de rest fan syn âldere skoanbern te folle fersteure.

Wie dit ien fan 'e redenen dat Jan ien of twa fan harren oanmoedige nei Münster en Bielefeld yn Dútslân elke simmer om twa susters fan syn mem te besykjen - syn ienige direkte sibben oan' e mem fan 'e mem - dy't [ek] waarden berne yn Bielefeld?

De reis wie in feest foar de bern: fan Tante Auguste krigen se elk in spesjaal kado fan har kar - yn 'e perioade fan beheining fan útjeften yn Nederlân, yn' e midden fan 'e fyftiger jierren: in learen fuotbal, in echte Mont Blanc-fontein, sels in orizjinele Lederhose .

En de deistige Kaffee und Kuchen by Tante Theodore wie sa heulendich dat de soannen altyd ôfsluten mei in Ich-bin satt nei it presintearjen fan 'e heulste plak fan' e taart. Harren earste Dútske wurden, útsprutsen mei in chuckle, om't de letterlike oersetting yn har eigen taal gjin Algemien Beskaafd Nederlânsk wie en dêrom bûten de fraach ....

Yntree fan 'e WIARDA'S

En ferskynde doe yn 'e iere jierren 1960 Onkel Siegfried út Neuenhaus, dy't Wiardas fûn hie dy't libbe yn alle soarten argiven oer de heule wrâld - fan Austraalje oant Amearika.

De Wiarda Famyljeferiening waard oprjochte op syn foarstel. Der waard ek besletten in boek te publisearjen oer it lot fan 'e Wiarda-famylje út 1369, it jier wêryn de namme Wiarda foar it earst neamd waard yn in offisjele sertifikaat.

Trouwens: dizze fermelding wie boppedat te tankjen oan in ferkearde hanneling dan oan 'e heroyske aksje fan ús âldste nammen: yn in oardiel fan 30 april 1369 oardiele de Grietmen fan' e wyk Winninge dat de minsken fan Wiarda in oantal Fryske boargers foar gjin reden hienen. en dat dizze frij moatte wurde set.

In bestjoer waard foarme, mei Dútske en Nederlânske famyljeleden.

Siegfried begûn mei produksje en bewurkjen fan it boek Wiarda 1369-1969. In protte famyljeleden droegen mei.

It boek omfette in stambeam, wêryn it persoanlike register fan alle Wiardas waard ferdield yn haadstikken mei bite-grutte - Tûken / Sipping - en de âldsten fan 'e tûke / Sippenäl-testen makken har yngong.

De rest is skiednis: it boek waard yn 1969 ferskynd om it 600-jierrich jubileum fan it geslacht yn Ljouwert te fieren.

En wy giene mei de tiden: yn 2019, by de betinking fan it 650e jubileum yn Goutum, waard besletten in webside te ûntwerpen.

De Berop

Werom nei it eigentlike ûnderwerp.

De beropsdei sûnt 1946 begon faaks mei in fytstocht fanút it hûs yn Helpman, doe in foarstêd fan Grins, nei it gebou fan 'e Universiteit fan Grins op it Academieplein yn it sintrum fan' e stêd, wêr't de lêzingshallen wiene.

Sjoen de brede leartaak - Civil Law, Commercial Law International Private Law en, letter, Civil Procedural Law - lêzingen jaan wie in regelmjittige aktiviteit:

Om't Wiarda waard trochfierd troch syn eigen woldiedigens, wisten de studinten somtiden net hokker fan 'e protte ûnderwerpen hy op' e tiid hie harken [F]

It waard rapporteare dat it faak barde dat Jan by in folgjende lêzing it publyk frege wêr't hy de lêste kear oer praat hie ....

Unyk yn it lân wie it Procedeercollege, dat Jan organisearre: in gearkomste wêryn in saak troch de studinten betocht, in juridysk skeel, waard behannele en besletten troch har yn 'e lêzingseal it heule akademysk jier, wêryn elke studint syn of har eigen rol hie as rjochter , griffier, begraffenis, tsjûge, partij, advokaat ensafuorthinne.

Nei't de skriftlike prosedurele dokuminten en arguminten yn 't jier útwiksele wiene, útspriek de studintgerjocht krekt foar it begjin fan' e akademyske fekânsje ... yn 'e tún fan ús bernehûs yn Helpman, wylst se genoaten fan bier en wyn en troch mem selsmakke tsiisbeskuit. [G]

As hichtepunt [?] Ferskynde Jan oan it ein fan it feest op it balkon en song er ferskes fan syn leafste Sweedske komponist Carl Bellman, begeliedende himsels op syn tolve snaren luit. By in protte famyljebesites yn Sweden yn syn jeugd hie hy de prinsipes fan dy taal leard.

Oant hjoed moetsje ik eardere studinten fan myn heit - ik bin sels ek in advokaat, wat helpt - en ien fan 'e earste oantinkens, dy't se dan weromtinke, is it túnfeest oan' e Verlengde Heereweg.

Neist it ûnderwizen hat Jan in protte wittenskiplike publikaasjes op syn namme.

It is bûten it berik fan dit artikel om hjir mear yn te skriuwen.

Ien útsûndering foar syn magnum opus [1247 siden…]:

yn 1957 waard syn oanpassing fan in diel fan 'e saneamde Asser-searje publisearre, in samling hânboeken dy't ferskate gebieten fan' e wet behannelje: Persoanlik en famyljerjocht.

de grutte fan dit Asserdeel ... groeide út gewoane proporsjes, mar it waard troch elke advokaat rieplachte, om't alles deryn wie [F]

Ek hjir kin de heul útwurke noatmasjine hjir bydroegen hawwe.

Wêr kaam Jan al dat wei?

Syn eigen bibleteek wie wiidweidich. Yn 'e âlderwetske djippe muorre kasten yn syn stúdzje hearden tsientallen lege chips sigarekasten oan syn heit oan' e efterkant [mei ôfbyldings fan Sintraal Stasjon, Rijksmuseum e. d.] as stapstien foar in rige boeken, sadat se sichtber bleaune, nettsjinsteande de rige boeken earder. In ungewoane technyske ynsjoch fan 'e man, dy't net wifele om de timmerman te freegjen om in skroef yn' e muorre te skodzjen om in skilderij te hingjen ...

Derneist wie de Universiteitsbibleteek in hast ûnútputlike boarne fan boeken en geskriften, dy't wirklik te rieplachtsjen wiene foar in artikel [folsleinens, jo wite]. De boeken waarden lien oan karre ladingen en om't in kar / auto gjin diel útmakke fan 'e húshâldlike guod, waard alles op' e efterkant fan 'e fyts meinaam. Om yn in oantal koffers mei taksy en mei in spytkoek foar de meiwurkers werom te kommen de dei foar de grutte skoalfakânsje en nei ferskate warskôgingen fan 'e Universiteitsbibleteek dat de lienperioade lang wie foarby.

It skriuwlibben fan Jan waard hieltyd mear dominearre troch syn innerlike oertsjûging en libbenshâlding, útdrukt troch ûnder oaren de faak oanhelle Romeinske juristen Justinianus en Ulpianus, yn 'e ius est ars aequi et boni en earlike vivere, neminem laeder et suum cuique tribuere. [Justysje is de keunst om earlik te libjen en it goede, earbere libben, gjin sear te meitsjen en elk syn eigen te jaan.] Mei oare wurden: earlik libjen, ridlikens en earlikens.

De kar foar it ûnderwerp fan syn proefskrift hjirboppe neamd - de Cessie - jouwt dit noch net oan. It kin wurde ferklearre dat dit ûnderwerp him waard suggerearre troch syn tafersjochhâlder Scholten, om't - yn syn wurden, yn 't ûnthâld fan Jans - jo heite keamer koartlyn in oardiel oer dit, dat is annuleare troch de HR, útrikt hat. út. [B]

De oanpassing fan in diel fan Polak's hânboek foar kommersjele en fallissemintwet, de Bill of Exchange and Check Law, yn 1950 ek net publisearre. Nei alles wie dit in ûnderwerp mei in ûnderskiedend saaklik karakter. Jan hie de útnoeging fan 'e widdo fan' e redakteur fan 'e foarige edysje, syn learaar F.G. Scheltema [1891-1939], en syn broer en kollega yn Grins H.J. Wolle Scheltema net wegerje….

Yn syn inaugurele taspraak oan 'e Ryksuniversiteit Grins yn 1947 oer de aard en betsjutting fan juridyske prinsipes, yn' t bysûnder de prinsipes fan goed fertrouwen en reedlikens yn ús positive wet, wurde syn gedachten oer wet en moraal dúdlik útdrukt, dy't hy letter yn ferskate publikaasjes útwurke, tige útwurke yn syn prorektorale rede yn 1963 Mercatura Honesta, oer de ferbining tusken kommersjeel rjocht en kommersjele moraal. [H]

It ferwiist faaks nei de 16e-iuwske teolooch Dirk Volkertsz Coornhert, de tolerante humanist, ketter sawol roomske katoliken as menisten, [in reden op himsels om de wurdearring fan Jans te ûntfangen], dy't kin rekkenje as in wichtige lieder yn syn juridyske filosofy tinken. Lykas Jan it yn 1991 yn in ynterview stelde [J]:

In deugdsum en rjochtfeardich libben, keunst fan libjen, ien fan 'e moaiste geboaden, mar minsken witte it net mear. Se wite net mear wa't Coornhert is, de apostel fan 'e ferjouwing en auteur fan' e prachtige 'Morele Keunst dat wolwêzen is. "

De juridyske belangstelling fan Jan ferskoot it tinken fan 'e I, it materiaal, it eigendomsrjocht - "bedriuwsrjocht is sa'n gierig rjocht" sei hy ienris [G]] - nei it ymmaterieel wy, de persoan, de mienskip, de bruorskip.

'Alle minsken binne jo bruorren', sjong ik jierrenlang ûnder Mengelberg yn 't Amsterdam Toonkunstkoor. Dit jildt ek foar de grutste kriminelen. Fertel my gewoan wat goed is. Jo moatte begripe dat minsken sa ongelooflijk komplisearre binne. [J]

Jan neamde syn mem, dy't him mei de Alle Menschen-brüder hie traind, en: Ik bin ek liberaal, remonstrant, dus tink net oan bepaalde rigels. [G]

Mei de konstante geast fan earlikens en ridlikens en reedlikens waarden dy rigels noch minder útsprutsen yn syn eardere publikaasjes oer juridyske claims en kommersjele wet - saaklike transaksjes fereaskje gewoan in dúdlik juridysk kader [mar wat is dúdlik? fertel him] - yn famyljerjocht kin de romte foar wjersidige minsklike relaasjes in gruttere rol spielje. Ek dêr kin it lykwols net resultearje yn in folsleine frijheid, gelok, syn motto yn it libben, dat Jan yn 't bysûnder oan famyljeleden presinteare en somtiden net passend.

Deselde konstanten en motto binne folslein yn oerienstimming mei de ferklearring fan prinsipe fan 'e Remonstrant Brotherhood, dy't oanbidding pleatst foar Us Hear - it seit God, mar Jan fûn it te fierste en brûkte it net - pleatst har prinsipe fan frijheid en tolerânsje trou.

Opwekke út syn hûs bleau hy syn hiele libben in trou en aktyf lid fan dizze tsjerke.

Jan is it iens mei Jan's groeiende belangstelling foar de mear immateriële rjochtsgebieten nochris dúdlik, lykas it earder neamde hânboek oer persoanlike en famyljerjocht út 1957 lit sjen.

Under oare dingen wurdt boargerlike jeugdwet yngeand besprutsen fanôf it begjin yn 'e klassike Aldheid.

It wie dêrom net ferrassend dat Jan yn 1965 beneamd waard ta foarsitter fan 'e regearingskommisje foar jeugdgerjochtigheid, dy't in grutte feroaring taret op it heule systeem fan jeugdgerjochtigheid en jeugdbeskerming. In protte oanbefellingen en oanbefellingen fan 'e kommisje út har rapport Jeugdbeskermingswet [1971] oer ûnder oare oanniming, âlderlike rjochten en de posysje fan styfkinders, hawwe laat ta ferskate wetlike regeljouwing, wêrfan de bekendste de wet is - pas yn 1988 yntrodusearre, offisjele mûnen - om de leeftyd fan mearderheid te ferleegjen fan 21 nei 18 jier ...

Syn universiteitslibben kaam yn 1979 oan in ein.

Yn in brief fan 5 novimber 1979 oan de mear dan fyftich, dy't my skreau dat ik myn ôfskiedslêzing op tiisdei 18 septimber 1979 net koe of net koe hawwe bywenne, skreau hy:

It ûnderwerp fan it kolleezje wie: LAW. BROERSHOOD. COMMUNITY. FOLGJE LJOUWERT. En de tenor hjirfan is dat wy minder moatte tinke yn termen fan "rjocht"; en mear yn termen fan "broederskip, kommuny, woldiedigens, trou" (net te sprekken oer de fraach oft dizze begripen al of net kinne ûnderskiede!). Dêrby herinnere ik in pear dingen oan 'e ûntwikkeling fan wetjouwing en rjochtspraak 1909-1979;

en, ûnthâlden fan 'e prestaasjes fan it orkest DE HARMONIE ... foar't soan Gerard mei syn stokje; seach my oan mei in blik en hâlding dy't ik noait sil ferjitte.

Koartsein, oer alles dat syn hert yn syn persoanlike en profesjonele libben tichtby wie.

It wie in wirklik "happen" dat duorre foar oeren en dat, doe't hy mear die, hy einige mei it sjongen fan wat âlde Nederlânske en Sweedske ferskes, wylst hy himsels op 'e luit begeliede. [H]

Sels nei syn pensjoen bleau Jan de 7 [sân!] Tydskriften te lêzen, op wa't hy ynskreaun bleau, lykas ek de hânboeken, mar allinich oant de dielen fan 'e wet dy't my fan spesjaal belang binne. Hy bleau ek publisearje, foaral yn bondels freonen foar kollega's yn it lân dy't fierden of ôfskied nimme. [K]

Unthâlde jo de sigarekasten yn 'e boekekasten yn syn keamer?

Nei syn dea yn 1993 wie de fraach wat te begjinnen mei dy tûzenen boeken en geskriften - ynklusyf syn eigen lêzingsnotysjes as studint en as professor ....

It wie in godsent dat de Groninger University Library oanbiede om de heule kolleksje te ynventarisearjen!

Alles waard ferfierd nei de bibleteek yn in trije ton truck. Twa jier letter útnoege de Universiteitsbibleteek ús om it resultaat fan 'e ynventarisaasje te besjen: op' e bekende boekenplanken waard alles kreas klassifisearre en katalogisearre ... 240 rinnende meter ....

De bibliotekaris sei dat, heul spesjaal, der 70 titels wiene mei de boeken, dy't net eigendom wiene fan 'e Universiteitsbibleteek sels.

De famylje krige de kâns om út te finen hokker wurken se woenen behâlde en donearren de heule biblioteek oan 'e Universiteitsbibleteek.

Wen njonken rjochts

Neist it wittenskiplik libben wie d'r tiid foar sosjale aktiviteiten. As foarsitter fan 'e Grinzer ôfdieling fan bernebeskermingsferiening Pro Juventute, besocht hy geregeld learlingen yn famyljeferfangende ynstellingen yn it heule lân. Yn fakânsjes soms begelaat troch in soan, har leeftydsgenoat, om kontakt makliker te meitsjen.

Jan wie ek in protte jierren lid fan 'e Underwiisried foar Wittenskiplik Underwiis, in advisearjend bestjoer fan' e regearing.

En yn syn frije tiid? Muzyk en kuierjen.

Yn Grins koe Jan syn leafde foar sjongen trochgean, dy't hy begon yn Amsterdam yn it Amsterdamske Toonkunstkoor ûnder Willem Mengelberg: repetearde elke moandei jierrenlang yn Toonkunstkoor Bekker, in breed repertoire fan Jeanne d'Arc au Bûcher út Honegger nei, fansels, de Matthew Passion. Dat lêste mei, foar in part opienfolgjende, de fjouwer soannen yn it jongeskoar, salang't it burd har keel hâlde ....

By elke famyljefeest in selsmakke ferske op in âlde Dútske [Boerlala, Jan Hinnirk] of Sweedske melody, mei lute!

Rinne en fytse op de Waadeilannen. Letter, doe't elke strân en dúnpan besocht wiene, hienen alle fjoertuorren klommen en de lêste selsstekkende kite mislearre, yn 'e Eastenrykske Alpen, in permaninte bestimming yn' e simmerfakânsje.

Net te ferjitten de jierlikse Appèlbergen-kuiertocht mei syn” studinten troch it oanbuorjende natuergebiet mei dy namme.

De soannen hawwe noflike oantinkens oan 'e trijedaagse kuiertochten yn it Sauerlân, dy't se elk tegearre mei heit makken yn syn santiger jierren: trochgean acht oeren deis neist jo konstant heulende kuierder, en dan in glês bier ...

LÊSTE BEST

As frege, dit is in ferhaal oer myn heit.

Mar it is mar de helte: it is net folslein sûnder it oandiel fan myn mem, ... syn frou, dy't net ferkeard de mem fan 'e fakulteit is neamd ...

Sûnder har soe Jan as in roerleaze skip troch de golven yn 'e oseanen fan al dy brieven yn boeken, brieven, brosjueres, bydragen yn feestbûnten syld hawwe, genietsje fan' e skientme fan legaal kleurde vistas en bestimmingen dy't yn 'e mist rinne. Mar sûnder soargen te meitsjen oer de koers, wynrjochting, posysje fan 'e seilen, fieding [haw ik al in twadde kopke tee krigen?], En foaral de ûnbedoelde stipe fan' e echte kaptein!

In natuerlik leafdefol pear.

Mem, dy't in glêskeunstwurk foar har Jan gravearre mei de tekst fan Vondel:

dêr't oprjocht trou waard

dan tusken man en frou,

yn 'e wrâld ea fûn ...

En heit dy't elke Sinterklaas jûn in sûkeladebrief skonken oan syn Lucie mei de tekst:

de letter L, jo witte it,

bliuwt de letter L foar my!

Skreaun troch Willem Wiarda, Broek yn Waterland, 10 april 2020

Boarnen:

Yme waard berne yn Donkerbroek (Gemeente Eaststellingwerf) as de âldste yn in húshâlding fan 4. Nei suksesfolle foltôging fan 'e HBS gie Yme nei de Seafaring School yn Amsterdam. Op dat stuit wie dat de foarôfgeande oplieding dy't jo moasten folgje om pilot te wurden. Dit wie altyd syn djipste winsk fan Yme sûnt syn bernetiid yn Fryslân. Hy wie al aktyf yn gliden foardat hy nei Amsterdam ferhuze. Nei't de Dútske troepen Nederlân ynfalle en de Nederlânske troepen op 15 maaie 1940 oerjoegen, waard Nederlân beset en waard de maritime opliedingsskoalle sletten. As resultaat waard Yme twongen om werom te gean nei Fryslân, wêr't hy begon mei kursussen te dwaan yn elektrotechnyk en doe op syk nei in baan. Hy fûn dy baan by Philips yn Eindhoven.

Om't Dútslân yn 'e rin fan' e oarloch mear en mear arbeiders nedich wie om de fabriken oan 'e slach te hâlden, om't de measte Dútske manlju yn it leger wiene, waarden arbeiders aktyf werven yn' e besette lannen, ynklusyf Nederlân. Yme woe absoluut net nei Dútslân en krekt foardat de beruchte SD (de Sicherheitsdienst) him woe arrestearje gie hy ûnderdûkers. Fanút syn ûnderdûk oanfrege hy yntern binnen Philips foar in funksje op 'e wurkflier yn Camp Vught (de saneamde Philips Kommando), yn' e liuwekloft.

Kamp Vught wie in konsintraasjekamp wêrby't Joadske Nederlanners moasten gean as it earste stasjon foardat se úteinlik waarden ferfierd nei de ferneatigingskampen yn Dútslân. Nederlânske politike finzenen waarden ek fêstset, ynklusyf dyjingen dy't ta de dea feroardiele binne foar hannelings fan ferset tsjin de Dútsers. Yn 1943 hienen de Dútsers Philips frege in workshop yn te rjochtsjen binnen de prikkeldraad fan Camp Vught. Op it urgent fersyk fan "Berlyn" moast wurk wurde levere oan de finzenen fan Camp Vught. Direkteur Frits Philips gie akkoart ûnder betingsten. Dizze omstannichheden wiene dat Philips yn tsjinst wie fan 'e wurkflier, dat meiwurkers fan Philips frij it kamp koene en ferlitte en dat Philips bepale hokker wurk waard dien.

Yme betocht dat de Dútsers him dêre net sochten soene. Hy waard dêrmei ien fan 'e Philips-sivilisten: se foarmen in wichtige skeakel yn it kontakt fan arbeiders fan' e Philips Command mei de bûtenwrâld. Se joegen berjochten oer dy't finzenen net yn 'e offisjele brieven koene skriuwe of dy't net sa lang wachtsje koene. Yme spile dêr in wichtige rol yn. Troch him heart in heit bygelyks de berte fan syn earste soan. Hy holp ek de Joadske ynterpersoanen aktyf yn 'e Philips-workshop, bygelyks troch in soldertest te dwaan mei joadske famkes. As it famke de test net goed docht, dan docht hy de test opnij, sadat se nettsjinsteande waard aksepteare, wat foar har fan wêzentlik belang wie, oars gie se fuortendaliks mei ferfier nei de ferneatigingskampen yn Dútslân.

Op syn jierdei op 25 augustus 1944 waard Yme troch de SS arresteare yn Camp Vught nei't er fongen waard mei it útwikseljen fan ynformaasje mei in finzene oer syn oankommende proses. Hy waard finzen set yn 'e beruchte' Bunker ', in finzenis yn Camp Vught. Oant 6 septimber wie hy allinich yn in sel, folslein isolearre fan 'e bûtenwrâld, wachtsjen op' e protte ûndersiken fan 'e SD dy't hy moast ûndergean. Yn augustus 1944 waarden finzenen troch de SS en SD sawat alle dagen út 'e bunker helle en sûnder proses eksekutearre bûten it kamp.

Myn heit hat in tsjûgenis jûn oer dizze perioade dy't argiveare is op it NIOD (Nederlâns Ynstitút foar oarlochsdokumintaasje) yn Amsterdam. Dêryn beskriuwt hy de omstannichheden yn 'e bunker, syn sel, it iten en de ûndersiken dy't hy moast ûndergean, presys.

Fanwegen de naderjende Alliearde troepen flechten de Dútsers op 5 septimber 1944 om 'Dolle Domein' hinne en evakuearden it kamp. . De oerbleaune finzenen waarden nei Dútslân deporteare en de oare deis waard myn heit frijlitten. In pear wiken letter belibbe hy de befrijing fan Eindhoven en Vught op 19 oktober 1944. Flak letter waard hy útnoadige troch de Nederlânske regearing om syn pilotoplieding yn Ingelân mei de Royal Air Force te foltôgjen. Yn jannewaris 1945 begon hy te trenen as Bomber-pilot yn Bridgenorth. Noch foardat hy koe fjochtsje as fjochtspilot (juny 1945), waard hiel Nederlân befrijd en Dútslân kapituleare.

Nei it ein fan 'e oarloch hat de Royal Dutch Airlines KLM en in grut tekoart oan piloaten; De ambysje fan Yme hat altyd sivile loftfeart west yn plak fan militêre loftfeart, dus hy docht mei oan KLM. Hy hat mear as 30 jier by KLM west oant syn pensjoen yn 1976. Tidens syn wurk hat hy in protte fleantugen flein, oerskeakele fan fleantugen mei propeller-propulsion nei jetmotoren, hy stie oan 'e basis fan De Feriening fan Nederlânske Ferkearsblêden yn 'e striid om erkenning mei it KLM-management. Hy wie ek stasjonearre foar KLM oan it begjin fan syn karriêre yn Nederlânsk-Ynje, Suriname en yn 'e Nederlânske Antillen, yn' e iere jierren 1960 waard hy lien oan TAP Portugal en wenne mei syn famylje yn Estoril. Yme is ien fan de pear piloaten dy't mear as 20000 fleanende oeren yn 'e loft hat trochbrocht. Dizze hege oantallen wurde net mear berikt, om't de hjoeddeistige fleantugen folle rapper binne. Tidens syn karriêre is hy ûnder oare flein op it Tiger Moth (RAF-trainingsfleantúch) en foar KLM op 'e Super Conny (The Lockheed Constellation) en DC 7, de lêste propellerfleantugen dy't ynset binne troch KLM. Nei yntinsive training waard hy kaptein op 'e lange 8 (DC-8) om úteinlik syn fleanende karriêre te einigjen op' e DC 10. Nei syn pensjoen mei KLM op relatyf jonge leeftyd (56) bleau hy 2 jier op 'e DC te fleanen 10 foar Martinair, in Nederlânsk charterbedriuw.

Yn 1953 troude Yme yn Amsterdam (1926-2012) mei Nonny Amersbeek; tegearre hienen se 3 bern en se ferhuzen yn 'e lette jierren '50 nei Bilthoven. Fanôf it begjin wie Yme belutsen by de feriening Wiarda. Nei it ûnferwachte ferstjerren fan Hyltje Wiarda yn 1967 waard Yme foarsitter fan 'e Nederlânske Wiarda-feriening. As resultaat wie hy aktyf belutsen by de berte fan 'e feriening, it Wiarda-boek en de famyljedei. Yn 1989 naam Yme de foarsitter oer fan 'e heule famyljeferiening von Edzard von Wiarda en bleau dat oant syn dea op 3 septimber 1993, doe't hy op' e leeftyd fan 73 ferstoar nei in koarte sykte

Boarnen:

Berne yn Grosse Pointe, Michigan, groeide hy op yn Grand Rapids en promovearre yn Bachelor yn skiednis en politike wittenskippen oan 'e Universiteit fan Michigan yn 1961, wie hy redakteur fan' e studintekrante. Hy naam syn doktoraat yn 'e politike wetenschappen oan' e Universiteit fan Florida yn 1965.

Wiarda kwam wetteloos nei UMass Amherst nei syn útgongspunten. Hy begûn as universitêr docint en gie rap troch nei in heechleraar op 33-jierrige leeftiid (in ononderbroken rekord foar de ôfdieling) en wie aen fan 'e jonge heechste learlingen yn' e skiednis fan 'e universiteit. Terwijl hij hjir wat, wat is hy tevens hoofdredakteur. Hy wie ek de direkteur fan it Centrum foar Latyns-Amerikaanske stúdzjes en foarsitter fan 'e Universitaire Raad foar Ynternasjonale Stúdzjes

Wiarda hannele yn it jier fan 1965 oant de ôfdieling politike wetenschappen en gie yn 2003 mei pensioen om de oplichterij te wurden fan 'e ôfdieling ynternasjonale saken oan' e Universiteit fan Georgje en de Dean Rusk-heechlearaar fan Ynternasjonale Betrekkingen. Wiarda wie in leechte fan in klasse yn in relevante figuer yn 'e stúdzje fan fergelijkend ûndersyk yn' e politiek yn 't bûtenlân.

, Hy wie gastwetenschapper / ûndersiker oan it Centrum fan Ynternasjonale Zaken fan Harvard, wêr't hy lei oan 'e fakulteiten en seminar oer ferlykber ûndersyk yn it politike lijen. Fan 1981-87 wie hy ynwenner wetenschapper en oprichter fan Centrum foar hemisferyske stúdzjes wat ûnderdiel is fan 'e Amearikaanske Undernimmingsynstitút foar Publike beleidsûndersiken yn Washington.

Hy ferspriede syn tiid Washington, Cambridge en Amherst, en joech regelmjittige kursussen yn 'e ôfdieling politike wetenschappen foar afgestudeerden en (noch) net afgestudeerden; ook Leidde hat proefschriften. Hy diende as de wichtichste adviseur (1983-84) by de Nationale gemengde (Kissinger) Commissie voor Midden-Amearika en wie 'Thorton D. Hooper Fellow' yn Internationale Veiligheidszaken (1987-88) by it Undersyksynstitút oer Buitenlandse Zaken.

Yn 1992 waard hy in senior medewerkster fan it Centre for Strategic and International Studies. Yn 2000 waard hy oansteld as publieksrecht wetenschapper oan it ynternasjonale Woodrow Wilson Centrum foar wetenschappers.

De doar fan 'e presidint fan' e Feriene Steaten hat it lid nedich fan 'e presidintele' Task Force 'dy't it advys oer gebiet fan ekonomyske rjochtfeardigens hat. Hy wie adviseur en adviseur fan fjouwer presidinten en fan ferskate partikuliere stichtingen, bedriuwen en agintskippen fan 'e federale overheid, waarûnder it ministerie fan Definsje, de "Nasjonale ferdigeninguniversiteit" en it Sintrum foar hemisferyske stúdzjes.

Hij wie lid fan de Raad van Buitenlandse Betrekkingen yn New York. Yn 1988 waard hy lid fan it adviesteam de fise-presidint H.W. Bush advisearre oer syn bûtenlânske belied. Yn 2012 kaam hy troch presidint Leonel Fernández fan 'e Dominikaanske Republyk, syn voormalige studint oan UMass Amherst, yn' e wike yn 'e Orde fan Columbus foar in' levenslange tsjinst oan en skriuwen oer de Dominikaanske Republyk. '

Wiarda wie de auteur en / fan redacteur fan mear dan 100 boeken en mear dan 300 wetenschappelijke artikels, boekhoofdstukken, advysstikken en tuigenissen fan kongressen. Onder zijn vele boeken zijn 'De Dominikaanske Republyk: Nation in Transition', 'Politics in Iberia: The Political Systems of Spain and Portugal', 'Corporatism and Comparative Politics', 'The Soul of Latin America' en 'Divided America on the World Stage: Brutsen regearing en bûtenlânsk belied. ”Hy wie ek meiwurker en redacteur by Harvey F. Kline (in voormalig lid fan 'e parlemintêre wetenschappen) fan it toonaangevende learboek' Latin American Politics and Development ', no yn achtste bewurking).

Boarnen:

Jan wie in boeresoan út de Fryske Wymbritseradiel. Hy ûntliende oan dat erfgoed, útsein in libbenslange passy foar hynderriden, quirkiness en it leauwen dat minsken de romte nedich binne om har libben sels te foarmjen.

Yn 2005 sei hy yn in pear wurden doe't hy ôfskied naam as projektlieder Plysje fan it Nederlânske EU-presidintskip dat it syn heit wie dy't him yn dat sicht hie ynsketten.

Jan Wiarda waard yn 1959, achttjin jier âld, talitten ta it Nasjonaal Ynstitút foar de oplieding fan senior plysjeminsken. Hy hearde ta de twadde batch dy't koe begjinne sûnder tsjinst fan militêre offisieren en krige dêrom útwreide training, mei in protte militêre komponinten as kompensaasje. De fiifentweintich jonges wiene yntern en merkten noch altyd lyts fan it begjin fan bloei yn wolfeart en amper wat fan 'e earste (ûnrêst) yn' e maatskippij.

Doe't se nei trije jier lykwols as ynspekteurs yn it korps bedarren, ûntdekten se dat se folle better oplaat wiene as har direkte superiors. En letter ek dat se hiel oars reageare op 'e nije jeugdkultuer fan' e sechstiger jierren. Foar in protte wie dit bewustwêzen it sied fan in lettere drang nei herfoarming. Wiarda waard pleatst by de Utert gemeentlike plysje. Yn 1979 ferliet hy de plysje foar koarte tiid om haad te wurden fan 'e befeiligingsdienst fan' e Nederlandse Middenstandsbank (NMB).

Yn 1982 waard hy ynterviewd foar de posysje fan haadsuperintendint by "syn" Utert korps. De fertroulike kommisje en foaral de boargemaster fan Utert Lien Vos van Gortel woene in ynnovator en se krigen it. Nei it oernimme fan it amt makke Wiarda it dúdlik dat hy serieus wie oer jonge pleatslike kollega's yn alle fitale posysjes te pleatsen. Wiarda liet beslissendens sjen, mar it wie ek dúdlik dat hy nei de jierren by NMB rêstiger wie yn it libben. Dit, wylst hy jong en jong wie, joech him in soevereine hâlding dy't fertrouwen joech oan syn kollega's. Harren identifikaasje mei de nije baas waard fersterke troch it feit dat Wiarda, troch syn belutsenens by sivylen, yn allerhande ynsidinten dompele en doe net skande om slûge útspraken te meitsjen as plysjeman. Ferneamd is syn begryp fan winkellju mei rôffûgels dy't in baseballbats ûnder de teller hâlden.

Wiarda wurdt beskôge as in útsprutsen lieder. Hy hat syn behearlike kwaliteiten bewiisd by it transformearjen fan 'e Utert gemeentlike plysje yn in regionale plysjemacht. Hy sjocht himsels as in 'Einzelganger'. 'As ik it net leuk fyn, sil ik it ek sizze. As se allegear nei rjochts wolle en ik tink dat it nei links moat gean, is de bêste kâns dat ik nei links sil. ”

Yn septimber 1997 gie hy nei it Haaglanden Corps, wêr't hy oant augustus 2003 haad fan plysje bleau. Hjirnei begon hy it plysjeprogramma fan it Nederlânske EU-foarsitterskip te tarieden. It einresultaat wie it Haag-programma, dat oant 2010 Europeesk belied foar plysje en justysje bepaald

Jan Wiarda wie in spesjale plysjeman yn in spesjale tiid. Mear as in ûntwerper wie hy de ynspiraasje en katalysator foar de drastyske feroaring en ferbettering fan 'e plysje yn' e lêste fjouwer desennia. Hy erkende betiid dat de plysje wêryn't hy wurke wie flechte yn rûtine en burokrasy, wêrtroch hy de sosjale útdaging foarkaam. Dizze trend brekke wie twadde natuer: hy hie dat erflik fan hûs erfd, hy late yn 'e santiger jierren en behearde letter ek syn korps. Hy wie dwaande mei boargers en har problemen. Plysje koe der wat oan dwaan en soe dat net misse moatte. Dat engagement mei boargers betsjutte ek dat al syn liederskipskwaliteiten troch syn meiwurkers net waarden sjoen as in managementtrick, dat hy se echt koe bewege.

Wiarda genoat de oproer dy't hy op dizze manier feroarsake, mear dan de eigentlike administraasje. Foar in plysje dy't harsels opslute yn har eigen wrâld, binne sokke haadlingen ûnmisber.

Boarnen: